Gebeden uit de traditie

begin

Ik ga slapen, ik ben moe, 'k sluit mijn beide oogjes toe, Here, houdt ook deze nacht over mij getrouw de wacht, amen, amen.

Dat was het eerste gebedje waarmee mijn ouders mij naar bed brachten. Al gauw werd de wacht gevraagd over mijn papa en mama en mijn broertje en de poes en iedereen die ik maar bedenken kon. Vaak werd het een hele rij omdat ik dit intieme moment met mijn vader of moeder zo lang mogelijk wilde laten voortduren.

Voor het eten zeiden we: Here zege deze spijze amen, na enige jaren omgezet in het iets modernere: Here zegen dit eten, of: Heer, dank u voor dit eten, amen. "We zijn geen varkens", zei mijn moeder. Het hoorde bij beschaafd menszijn dat je voor het eten een gebed uitsprak. Zo leerden we een gebedshouding, als deel van het normale leven. Het was een ritueel dat niet alleen een godsdienstige dimensie aan het leven gaf, maar ook oriëntatie, ordening van de tijd en een vorming van identiteit. Want dat is wat rituelen doen: ze hebben een oriënterende en vormende werking.

levenskunst

Vaste gebeden oefenen een bepaalde houding ten aanzien van het leven in. Ze scheppen een soort mentale ruimte, waardoor we even minder in beslag genomen worden door alles wat ons bezig houdt. Ze vormen ook onze waarneming. Dankgebeden helpen ons om bewust te blijven van het niet-vanzelfsprekende van geluk, gezondheid, leven. Smeekgebeden oefenen verzet én overgave: waardevolle levenskunst. Voorbeden houden ons bewust van anderen en bevrijden ons van de exclusieve en daardoor verstikkende gerichtheid op ons eigenbelang.

Lofprijzing voorkomt dat we de hoogste waarde toekennen aan zaken die dat niet waard zijn. Het prijzen van God terwijl omstandigheden of mensen ons teneer drukken is een krachtige manier om innerlijke vrijheid te bewaren (in Bijbelse termen: vrij te blijven van de afgoden).

Sommige mensen steken een kaars op als een woordeloos gebed. Het betekent dan zoiets als een verlangen naar stilte, rust, of hoop voor henzelf of voor een ander.

Alleen maar voorgeschreven gebeden bidden, kan geestdodend werken als je ziel er niet in zit en je gedachten een heel andere kant op gaan. Persoonlijke gebeden, in je eigen woorden dingen tegen God zeggen, kan helpen om door te groeien naar een persoonlijk toegeëigend geloof. Het is troostend als je je verhaal kwijt wilt maar niet aan een ander mens kan of wilt vertellen. En wie weet wat er gebeurt als je je zorgen in de liefdevolle ruimte van het gebed kunt uitspreken..

meditatie

Bij alles wat mensen doen, is er een doorlopend commentaar als ondertiteling in ons hoofd aan de gang. Probeer maar eens een moment stil te zijn, en allerlei gedachten vliegen door je hoofd. Vaak zijn we zo in onze gedachten bevangen, dat ons van alles ontgaat: we zien vaak weinig van onze omgeving, wat een ander bezighoudt merken we niet op en wat ons gevoel of ons lichaam zegt, dat ontgaat ons. En dat komt omdat wat we beleven, samenvalt met onze gedachten over dat leven. Maar wat er echt gebeurt is niet hetzelfde als wat we denken dat er gebeurt. Om de invloed van ons denken beter bewust te worden - en er daarmee ook wat losser van te komen, is het doel van meditatie.

 De meeste meditatievormen zijn gekoppeld aan de ademhaling. Terwijl je in of uit-ademt, zeg je een woord of een korte zin, om te verhinderen dat je andere gedachten in je hoofd gaat vormen en daar weer helemaal in opgaat. In het christendom is de bekendste vorm het zogeheten: Jezus-gebed. Op het ritme van je adem zeg je de woorden: Heer Jezus Christus, zoon van God, ontferm u over mij, zondaar. (of een verkorte versie, soms alleen: Jezus). Het heeft een wakkerschuddend effect als je bidt om ontferming omdat je zondaar bent (iemand die steeds weer naast de werkelijkheid zit). Het gaat er dus niet om dat je door deze woorden over al je falen nadenkt, maar dat je wakker wordt uit alles wat je bevangt.

 In andere trainingen tel je je ademhalingen. Een goede niet-religieuze meditatie training wordt aangeboden door de Shambhala-organisatie. In veel kloosters kun je ook meditatie weekenden volgen.Mediteren door associatief na te denken over een aspect van het geloof, of een voorwerp, een tekst of een religieuze afbeelding, komt ook in veel religies voor. Dat heeft als doel om bepaalde aspecten van het geloof toe te eigenen en is dus iets anders dan de adem-meditatie.

gebeden uit de christelijke traditie

Vaste gebeden zijn als een huis om in te wonen. Ze hoeven niet je persoonlijke gevoel exact te verwoorden. Ze geven juist richting en vorm aan je gevoel en dat is precies de wijsheid ervan. Ze bieden groeiruimte, een bedding van eeuwen waarin ook jouw leven en gevoel kan doorstromen.

Het bekendste gebed is het Onze Vader. Dit is de oecumenische versie:

Onze Vader die in de hemel zijt, uw naam worde geheiligd; uw Koninkrijk kome; uw wil geschiede, op aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood; en vergeef ons onze schulden, zoals ook wij onze schuldenaars vergeven; en leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van u is het Koninkrijk, en de kracht en de heerlijkheid tot in eeuwigheid. Amen.

Het Weesgegroet wordt in de katholieke kerk wereldwijd gebeden. Het is een gebed tot Maria, de moeder van Jezus. Weesgegroet Maria, vol van genade, de Heer is met u. Gij zijt de gezegende onder de vrouwen en gezegend is Jezus, de vrucht van uw schoot. Heilige Maria, moeder van God, bid voor ons zondaars nu en in het uur van onze dood, amen.

 Het Gloria is een lofprijzing die vaak voorkomt in kerkdiensten, maar ook aan het begin en/of de afsluiting van persoonlijke gebeden.

Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen, amen.

Of ook wel: Eer zij de heerlijkheid Gods, Vader, Zoon en Heilige Geest, zoals het was in den beginne, zo zij het thans en voor immer, tot in de eeuwen der eeuwen, amen.

Een rozenkransgebed (paternoster) is een vorm van mediteren waarbij weesgegroetgebeden afwisselen met Onze Vader en een Gloria. Het gebedssnoer (de rozenkrans) bestaat meestal in de verkorte vorm van vijf series van tien kralen plus 5 grote kralen (tientjes). Dit kralensnoer wordt ook gebruikt bij het mediteren over geloofsverhalen: de glorievolle geheimen, de droevige geheimen, de blijde geheimen, de geheimen van het licht.

Dit is een morgengebed  Waardig is het en goed dat wij u aanbidden, almachtige God die alle dingen hebt gemaakt, en dat wij u tezamen dankzeggen voor alle weldaden welke wij voortdurend uit uw milde hand ontvangen. Gij hebt ons bewaard in de nacht en ons het morgenlicht geschonken en nu mogen wij voor u staan. O Heer wij loven u en willen u dienen, deze dag en geheel ons leven, wij onderwerpen ons aan uw goede en heilige wil. Leid ons en bewaar ons in de vrede en de blijdschap en de vreze van uw heilige naam.

In de kloosters wordt tijdens het morgengebed (de lauden) o.a. de lofzang van Zacharias gebeden. Hier is het in de nieuwe bijbelvertaling:

‘Geprezen zij de Heer, de God van Israël,
hij heeft zich om zijn volk bekommerd en het verlost.
Een reddende kracht heeft hij voor ons opgewekt
uit het huis van David, zijn dienaar,
zoals hij van oudsher heeft beloofd bij monde van zijn heilige profeten:
bevrijd zouden we worden van onze vijanden,
gered uit de greep van allen die ons haten.
Zo toont hij zich barmhartig jegens onze voorouders
en herinnert hij zich zijn heilig verbond:
de eed die hij gezworen had aan Abraham, onze vader,
dat wij, ontkomen aan onze vijanden,
hem zonder angst zouden dienen, toegewijd en oprecht,
altijd levend in zijn nabijheid.
En jij, kind, jij zult genoemd worden: profeet van de Allerhoogste,
want voor de Heer zul je uit gaan om de weg voor hem gereed te maken,
en om zijn volk bekend te maken met hun redding
door de vergeving van hun zonden.
Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God
zal het stralende licht uit de hemel over ons opgaan
en verschijnen aan allen die leven in duisternis
en verkeren in de schaduw van de dood,
zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede.’

Dit is het Luthers avondgebed

HEER, blijf bij ons, want het is avond en de nacht zal komen.
Blijf bij ons en bij uw ganse kerk aan de avond van de dag,
aan de avond van het leven, aan de avond van de wereld.
Blijf bij ons met uw genade en goedheid,
met uw troost en zegen,
met uw woord en sacrament.
Blijf bij ons wanneer over ons komt
de nacht van beproeving en van angst,
de nacht van twijfel en aanvechting,
de nacht van de strenge, bittere dood.
Blijf bij ons in leven en in sterven,
in tijd en eeuwigheid.

Een ander veel gebruikt avondgebed is psalm 91 (dit is de iets oudere NBG vertaling):

 Wie in de schuilplaats des Allerhoogsten is gezeten, vernacht in de schaduw van de Almachtige.

Ik zeg tot de Here: Mijn toevlucht en mijn vesting, mijn God, op wie ik vertrouw.
Want Hij is het, die u redt van de strik dan de vogelvangers, van de verderfelijke pest.
Met zijn vlerken beschermt Hij u, en onder zijn vleugelen vindt gij een toevlucht; zijn trouw is schild en pantser.
Gij hebt niet te vrezen voor de verschrikking van de nacht, voor de pijl, die des daags vliegt; voor de pest, die in het duister rondwaart, voor het verderf, dat op de middag vernielt.
Al vallen er duizend aan uw zijde, en tienduizend aan uw rechterhand, tot u zal het niet genaken; slechts zult gij het met uw ogen aanschouwen, en de vergelding aan de goddelozen zien. Want Gij, o Here, zijt mijn toevlucht. De Allerhoogste hebt gij tot uw schutse gesteld; geen onheil zal u treffen, en geen plaag zal uw tent naderen; want Hij zal aangaande u zijn engelen gebieden, dat zij u behoeden op al uw wegen;  op de handen zullen zij u dragen, opdat gij uw voet niet aan een steen stoot.
Op leeuw en adder zult gij treden, jonge leeuw en slang zult gij vertrappen.
Omdat hij Mij zeer bemint, zal Ik hem bevrijden; Ik zal hem beschutten, omdat hij mijn naam kent.
Roept hij Mij aan, Ik zal hem antwoorden; Ik zal in de benauwdheid bij hem zijn, Ik zal hem uitredden en tot ere brengen.
Met lengte van dagen zal Ik hem verzadigen, en Ik zal hem mijn heil doen zien.

In de kloosters wordt tijdens de avondvespers het Magnificat gezongen of gebeden, de lofzang van Maria. Het klinkt prachtig, vooral in het latijn:

Magnificat anima mea Dominum Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Quia respexit humilitatem ancillæ suæ: ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna qui potens est, et sanctum nomen eius. Et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potentiam in bracchio suo, dispersit superbos mente cordis sui. Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles. Esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes, Suscepit Israel puerum suum recordatus misericordiæ suæ, Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in sæcula.

Dit is de moderne vertaling:

Mijn ziel prijst en looft de Heer, mijn hart juicht om God, mijn redder: hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares. Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen, ja, grote dingen heeft de Machtige voor mij gedaan, heilig is zijn naam. Barmhartig is hij, van geslacht op geslacht, voor al wie hem vereert. Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen, en drijft uiteen wie zich verheven wanen. Heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt hij met gaven, maar rijken stuurt hij weg met lege handen. Hij trekt zich het lot aan van Israël, zijn dienaar, zoals hij aan onze voorouders heeft beloofd: hij herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham en zijn nageslacht, tot in eeuwigheid.’

In de syrische kerk wordt soms het gebed gezegd van de heilige Efrem, een syrische monnik uit de 4e eeuw na Chr. Als je het goed wilt doen, dan gaat het vergezeld van buigingen - teken van je bereidheid om je hoofd te buigen voor wat respect verdient:

Heer en Meester van mijn leven,

geef me geen geest van luiheid, van nieuwsgierigheid, van lichtzinnigheid, van lust naar macht of van loos gepraat. Grote buiging

Maar schenk me een geest van wijsheid, van nederigheid, van geduld en van liefde. Grote buiging.

Ja, Heer, laat me mijn eigen fouten zien, maar mijn broeder of zuster niet veroordelen, want Gij zijt gezegend in eeuwigheid. Grote buiging.

In de vastentijd zeg je hierna 12x Heer ontferm u , met een kleine buiging en herhaalt dan nog eens het gebed met een grote buiging als slot.

Eén van de bekendste gebeden is die toegeschreven wordt aan Franciscus: Heer, maak me tot een instrument van uw vrede.

Laat me liefde zaaien waar haat is, vergeving waar men elkaar kwetst, geloof waar twijfel is, hoop waar wanhoop is, licht waar duisternis heerst, vreugde waar droefheid is.

O, Goddelijke meester, geef toch dat ik er meer naar streef te troosten dan getroost te worden, te begrijpen dan begrepen te worden, te beminnen dan bemind te worden.

Want door te geven ontvangen wij, door te vergeven verkrijgen wij vergeving, en door te sterven worden we tot eeuwig leven geboren.


In de christelijke traditie is geen vast gebed dat gebeden wordt als er iemand in je naaste kring is overleden. Het gebed van Simeon wordt weleens gebruikt op een sterfbed: Nu laat Gij, Here, uw dienstknecht gaan in vrede, naar uw woord, want mijn ogen hebben uw heil gezien dat Gij bereid hebt voor het aangezicht van alle volken; licht tot openbaring voor de heidenen en heerlijkheid voor uw volk Israel.

Of de zogeheten Aäronitische zegen: De Heer zegene u en hij behoede u, De Eeuwige doe zijn aangezicht over u lichten en zij u genadig, de Eeuwige verheffe zijn aangezicht over u en geve u vrede.

In de joodse traditie wordt voor een overledene het kaddisj gezegd, en dat is wat ik zelf gebruik als ik door rouw ben overmand. Ik heb ooit de Engelse versie aangeleerd. Dat is zo'n prachtig en verheffend gebed dat ik nooit ben overgestapt op het Nederlands. Dit is het:

Magnified and sanctified be his great name in the world which he hath created according to his will. May he establish his kingdom during your life and during your days, and during the life of all the house of Israel, even speedily and at a near time, and say ye Amen. Let his great name be blessed for ever and to all eternity. Blessed, praised and glorified, exalted, extolled and honoured, magnified and lauded be the name of the Holy One, blessed be he; though he be high above all the blessings and hymns, praises and consolations, which are uttered in the world, and say ye, amen. May there be abundant peace in his high places, may he make peace for us and for all Israel, and say ye, amen.

Dit is een vertaling:

Moge zijn grote naam verheven en geheiligd worden in de wereld die hij geschapen heeft naar zijn wil. Moge zijn koninkrijk erkend worden in uw leven en in uw dagen en in het leven van het gehele huis van Israël, weldra en spoedig. Zeg dan: Amen

Moge zijn grote naam gezegend zijn nu en voor altijd. Gezegend, geprezen, gevierd, en hoog en hoger steeds verheven verheerlijkt, gehuldigd en bejubeld worde de naam van de Heilige, gezegend zij hij hoog boven iedere zegening, elk lied, lof en troost die op de wereld gezegd wordt. Zeg dan: Amen

Moge er veel vrede uit de hemel komen en leven! Over ons en over heel Israël. Zeg dan: Amen

Hij die vrede maakt in zijn hoge sferen, zal ook vrede maken voor ons en voor geheel Israël . Zeg dan: Amen.

En dit is een hedendaagse vrije vertaling van Huub Oosterhuis

Verheven en geheiligd worde

zijn grote naam in deze wereld

dat Hij regeren zal

en in de komende die spoedig komen zal

zeg amen.

verheven zij de Naam in eeuwigheid, o ja.

Gezegend zij de Naam

geroemd gezongen en aanbeden

van de Eeuwige die Heilig is

Verheven zij de Naam in eeuwigheid.

Boven alle zegenspreuken lofgezangen

boven elke troost.

Verheven zij de Naam in eeuwigheid, o ja.

Leven zij ons geschonken en heel Israël

zeg amen.

Hij die vrede toebereidt in zijn hoogten

Hij moge vrede schenken

aan Israël en heel de wereld.

Amen.

De wijsheid van het jodendom leert dat je dit gebed als er iemand in je familie is overleden, uitspreekt in het gezelschap van minstens tien mensen. Dat doorbreekt de eenzaamheid van het rouwen en plaatst het persoonlijke verdriet in de wijdere kring van mensen.