Luisterend bidden
Bidden is een echt menselijk gebeuren. Het heeft namelijk met verbeeldingskracht te maken. Iemand die bidt is iemand die niet geheel samenvalt met zijn of haar omstandigheden. Het is iemand die zich niet neerlegt bij wat er nu is, iemand die verandering als mogelijkheid zoekt. Daarom is het ook zo moeilijk als mensen niet meer kunnen bidden. Dan zit je zo in de problemen dat je nergens een ontsnappingsruimte kunt vinden. De berg is te hoog, je gevoel of het leed te hevig. Je hebt verbeelding nodig dat het ooit nog anders zou kunnen, en dat kun je je op dat moment nu niet niet meer voorstellen. Dan wordt het gebed ook onmogelijk. Eén aspect van het bestaan heeft je helemaal overgenomen. Het enige soort gebed dat overblijft is een vloek, een zucht, of een klaaglied. Want ook een vloek is een gebed, een 'averechts' gebed. Het is goed om te weten dat de psalmen vol staan met klachten en verzuchtingen en dat de wijze Job de dag vervloekt dat hij geboren werd. Niks nieuws onder de zon.
En op zulke tijden mag je je laten dragen door het vertrouwen en de gebeden van anderen. Want dat is nu net waar de kerk voor is.
verbeelding
Gebed heeft met verbeeldingskracht te maken. Dat is belangrijk om te bedenken, omdat ons bidden nogal eens tot een mechanisch gebeuren vervalt. Ik begon mijn gebedsleven zoals ongetwijfeld velen van jullie, met de tafelgebeden in huis en het gebedje voor het slapen gaan. En verder bad de dominee in de kerk en soms baden we het Onze Vader. Mijn gebed als kind leek een beetje op het indienen van een verlanglijstje bij sinterklaas, alhoewel mij toch ook enig besef van dankbaarheid werd bijgebracht door de dankgebeden die we thuis uitspraken. In de loop van mijn leven veranderde mijn beeld van God en van mijzelf, waardoor het vragende gebed een beetje op de achtergrond verdween, behalve in noodgevallen natuurlijk. Bidden werd meer het bespreken van de gebeurtenissen van de dag, met een soort open ruimte eromheen. Een inkeermoment dat vaak vlak voor het slapen gaan een plek in mijn leven had.
Maar ook dat kreeg na verloop van tijd een mechanisch tintje. De gewoonte bleef, maar het leven ging eruit. Er zat zogezegd geen verbeeldingskracht meer in.
Dat werd weer wakker geroepen toen ik aanraking kwam met de pinksterbeweging. Daar werd gebed weer een spannende zaak. Er kon van alles gebeuren als je ging bidden, zo beleefde men het gebed. Er was verwachting. Bidden was geen eenrichtingsverkeer, maar een gesprek. En zo bidden was niet iets voor heel bijzondere mensen, maar te leren. Gewoon door te doen. En zo begon er iets nieuws. Ik leerde luisteren naar binnen.
Gebed heeft te maken met verbeelding, zoals eigenlijk alles in de religies. Via symbolen, verhalen, voorwerpen, voorstellingen, rituelen en gebeden, wordt er een laag in ons menszijn opengemaakt, of opengehouden en verdiept. Een laag waarin er a.h.w. een mentale ruimte in ons komt waardoor we in beweging blijven, waardoor er vooruitgang kan zijn, waardoor iets nieuws ontvangen kan worden, we gaan ergens naar toe, menszijn is menszijn onderweg, in proces.
Gebed creert een soort innerlijke ruimte waarin nieuwe aspecten van onszelf - voorheen onderbewust -, of nieuwe aspecten van het leven, nieuwe manieren van denken of voelen of interpreteren, bij ons een kans krijgen. Maar dat kan alleen als ons gebed niet geheel voorgevormd is. Als we niet alleen maar onze standaard zinnen uitspreken of uitdenken, maar er ook nog iets van verwachting, van ontvankelijkheid, van luisteren, omheen zit.
Er zijn erg veel stemmen die op ons afkomen. Van buiten, de stemmen van de mensen, de tv, de kranten en noem maar op. En veel stemmen klinken van binnen. Stemmen van vroeger, stemmen van oud leed. Stemmen van vermaning: we hebben niet voldaan aan onze eigen hoge verachtingen. Stemmen van behoeften en driften die aandacht vragen. Stemmen van binnen en van buiten. En ergens moet er ook nog de stem van God te horen zijn, de stem van de Geest die op ieder mens is uitgestort, de stem van de Geest van God waardoor wij van dag tot dag kunnen leven. Het is moeilijk om in onszelf een plek van stilte te vinden, waar echt open geluisterd kan worden. Waar wij iets zouden kunnen vernemen van God. 'U hebt geen leraar nodig', zegt 1 Johannes 2:27, 'want de Geest van de Heer zal alles naar waarheid leren'. Maar dan moeten we wel leren deze stem te onderscheiden. En dat kan.
aandacht
Bidden begint als een oefening in aandacht, in concentratie. Je trekt al die antennes eens naar binnen. Je probeert al die logische gedachtegangen even los te laten. Net zo rustig als je ademt, in en uit, kun je ook je gedachtenstroom rustig in en uit laten gaan. Je probeert niet meer in mooie volzinnen een gebed te bedenken, of je probleem of vraag te formuleren. God weet wat wij nodig hebben, zegt de schrift.
Luisterend gebed heeft met verbeeldingskracht te maken. Luisterend gebed speelt zich af in je intuitie. In die intuitieve laag in onszelf waar we associatief en creatief denken. Het is als het boven laten drijven van allerlei voorstellingen, herinneringen, plaatjes, indrukken, zonder dat je erover na gaat denken. Je laat het boven komen en kijkt er alleen naar, verder niets. Je hoeft er niets mee te doen, alleen er ontvangstruimte voor te bieden, zonder er in op te gaan of te gaan analyseren. Je luistert naar wat er zoal boven komt, zonder bijvoorbaat de gedachten of impressies, gevoelens of beelden te beoordelen.
Luisterend bidden zou je kunnen vergelijken met een wijnstok en de ranken. De wijnstok dat zijn wijzelf, geworteld in de dragende grond van God. Of, als dat beeld vertrouwder is, wij zijn als de ranken geent op Jezus Christus, en daarmee verbonden met Israel het volk dat zijn wortels in de Enige God heeft. Een rank hoeft niet te bedenken wat zij allemaal nodig heeft om te groeien. Als er verbinding is met de wijnstok, stromen de sappen vanzelf door naar de uiteinden. En hoe beter de doorstroming, hoe verder de uiteinden zich zullen ontwikkelen en uitstrekken.
Gebed begint met het schoonhouden, openhouden van de kanalen in mijzelf waardoor ik verbonden ben met de wijnstok. Ik ben de wijnstok en gij zijt de ranken, zegt Jezus. Dat betekent in ieder geval dat wij ons niet druk hoeven te maken of we wel in verbinding met God, met Christus zijn. We zouden niet eens bestaan als het niet zo was. God leeft en Hij stort zijn Geest uit. Stromen van levend water zullen uit uw binnenste vloeien, zegt Jezus over dit werk van de Geest.
Luisterend gebed is gebed dat ruimte wil bieden. Gebed dat ontvankelijk is. Gebed dat de intuïtieve laag in onszelf laat aanspreken.
Voorbede
Pas vanuit het luisteren komt ons spreken. Pas vanuit dit ontvankelijk zijn delen we uit aan de mensen waar wij een gebed voor uit spreken. Voorbede doen heeft ook te maken met verbeeldingskracht. Het is door onze verbeelding dat we ons inleven in de situatie van een ander. Empatisch bidden is bidden vanuit een invoelingsvermogen dat de andere zoekt te verstaan zoals deze zelf is. Ik probeer in mijzelf ruimte te maken zodat de ander in mijn luisteren aanwezig kan zijn zoals deze echt is. En ik luister naar wat er aan resonans in mijzelf wordt opgeroepen, in de ruimte van het niet-oordelend horen. In de resonans zit al mijn eigen levenservaring, alles wat ik heb geleerd aan geloof, aan bijbelkennis en traditie en psychologie, en dat mag ik meebrengen als diepte in het luisteren. Tegelijk weet ik: ook mijn eigen vooroordelen klinken altijd mee. Dat maakt bescheiden en voorzichtig in hoe ik spreek en bid. Mijn resonans is een aanbod van mijn eigen beste weten, maar niet vanuit een superieur beoordelen van de ander. En het vindt plaats in de ruimte van het gebed waarin wij ons béiden uit handen geven.
Luisterend gebed als voorbede is een manier van bidden waar een zekere verwachtingsruimte omheen zit. Een ruimte waarin de Geest van God zelf door de woorden of intuïties die boven komen, de nood van mijn naaste anders en beter verwoordt. Bidden vanuit verbondenheid in God met elkaar is gebed waar iets geschonken kan worden. Waar iets kan gebeuren dat scheppend, creatief is. 'Elkaar tot spreken horen', zegt de vrouwenbeweging treffend. Dat is het kenmerk van gebed dat uit de adem van de Geest gebeden wordt.
(bewerkte lezing voor de theologencursus charismatisch pastoraat)