Christendom: wat is het?

In het begin was het christendom een stroming binnen het jodendom. De aanhangers kwamen elke zondag bij elkaar om uit de bijbel te lezen en brood en wijn te delen, een ritueel gebaar dat de dood en opstanding (het nieuwe begin) van Jezus gedenkt. Later, toen steeds meer niet-joden christen werden, ontstond er een splitsing tussen het jodendom en het christendom. Petrus en Paulus waren de bekendste leerlingen en zij gaven vorm aan de groeiende kerk. Rond de 3e eeuw werden de belangrijkste verhalen over Jezus uitgekozen en samengevoegd met brieven van de vroege leiders: het nieuwe testament. Dat werd toegevoegd aan het joodse heilige boek, de Tenach, door christenen het oude testament genoemd. Zo ontstond de bijbel. In de 4e eeuw maakte de Romeinse keizer het christendom tot staatsgodsdienst. Zondag werd de eerste weekdag en de jaartelling begon met de geboorte van Jezus. Het christendom werd algauw de belangrijkste godsdienst van het westen.

Rond het jaar 1000 ontstond er een splitsing tussen het oosterse en westerse christendom. Constantinopel, het huidige Istanboel, is de hoofdstad van de oosters-orthodoxe kerk. De Orthodoxe kerk vind je vooral in het Midden-Oosten, Oost-Europa en Rusland. Deze kerk staat bekend om haar iconen (op hout geschilderde geloofsvoorstellingen) en uitgebreide rituelen. Rome is de hoofdstad van de Rooms-katholieke kerk (met de paus als hoogste leider). In de 16e eeuw kwam er een splitsing tussen katholieken en protestanten. De katholieken bleven trouw aan het gezag van de paus en de kerk van Rome. De protestanten aanvaarden alleen het gezag van de bijbel. Omdat de bijbel op veel verschillende manieren kan worden uitgelegd, ontstonden er ook veel verschillende protestantse kerken, zoals anglicanen, evangelicalen, lutheranen, hervormden, gereformeerden (de laatste drie zijn onlangs weer samengegaan tot de protestantse kerk in Nederland).

Van de 6 miljard mensen op aarde zijn er ongeveer 2 miljard christen, waarvan 1 miljard katholiek, 240 miljoen orthodox en ongeveer 400 miljoen protestant. De overige 360 miljoen zijn andere varianten van het christendom.

 Leer

Jezus onderwees de joodse leer. Hij vatte de kern ervan samen in twee regels: Heb God lief en je naaste als jezelf. Later hebben zijn leerlingen de betekenis van het leven en het sterven van Jezus Christus verder uitgelegd en toegepast op de tijd waarin ze leefden. Het woord van God dat door Jezus’ leven heen spreekt, is de basis van de christelijke leer. Het bevat de wijsheid van de kerk en wordt in iedere generatie opnieuw uitgelegd.  Leerstellingen kun je beschouwen als een soort zoekmachines waarmee je iets op het spoor kunt komen. Of een bril waarmee je naar de werkelijkheid kunt kijken. Net als ANWB borden zijn ze richtingaanwijzers voor onderweg. Ze geven de richting aan waarlangs mensen het koninkrijk van God kunnen vinden. De belangrijkste leerstellingen (dogma’s) zijn al in de eerste paar eeuwen geformuleerd in grote kerkvergaderingen. De bekendste is de apostolische geloofsbelijdenis uit de 4e eeuw, die in veel kerken nog wekenlijks te horen is. Onderaan vind je de tekst.

 God

God is het mysterie, de essentie van het leven, oorsprong en doel van alles wat bestaat, de diepste werkelijkheid. Mensen zijn niet per ongeluk op aarde, maar om vriendschap te sluiten met God en met elkaar. De wereld is bestemd voor een doel: een echt thuis voor iedereen, ook voor de dieren en de planten. Mensen zijn bedoeld om daar samen met God vorm aan te geven. Mozes (zo'n 1300 jaar v.Chr.) ontving richtlijnen van God hoe mensen samen kunnen leven: de tien geboden. Zo begon de geschiedenis van het joodse volk waar later Jezus uit werd geboren en het christendom uit ontstond. In het christendom wordt gesproken over een Drie-Ene God (Drie-eenheid). Er is één God die in zichzelf uit drie personen bestaat: Vader, Zoon en Heilige Geest. Dat is een manier om te zeggen: de uiteindelijke werkelijkheid is persoonlijk en relationeel tegelijk. God is niet een persoon zoals een mens op z’n eentje, maar vanaf het begin al relatie. Je zou kunnen zeggen: de diepste werkelijkheid is een liefdesrelatie. Soms ervaren mensen iets van het verborgen, onkenbare geheim dat de bron is van alles wat bestaat. Jezus noemde dat: God, Vader. Maar God wordt ook zichtbaar in de mens Jezus. Daarom wordt Hij de Zoon genoemd. En ook is de inspiratie van God als de wind overal aanwezig. Dat noemt de kerk: de Heilige Geest.

 Jezus

Jezus wordt de Zoon van God genoemd. Hij was een echt mens van vlees en bloed, net als wij. Alleen was hij zo vol van God dat mensen zeiden: we zien God in hem. Hij is niet zomaar een mens, maar een nieuw begin van God. In de bijbel wordt dat duidelijk gemaakt doordat zijn moeder Maria zonder man zwanger werd en door wonderverhalen over hem. Jezus is een profeet die niet alleen het woord van God brengt, maar zélf het woord is geworden. God blijft niet ver weg, hoog in de hemel, maar wordt zichtbaar op aarde. Dat wilde God al met het joodse volk: dat zij voor hem een ‘oudste zoon’ zouden zijn tussen alle andere volken op de aarde. Die roeping van God wordt in Jezus op een bijzondere manier vervuld. Ook  niet-joden kunnen aan Jezus het karakter van God aflezen. God wil dat iedereen erbij mag horen. God wil het goede voor iedereen. God neemt liever het kwaad op zichzelf dan dat hij mensen in de steek laat. En omdat Jezus’ dood niet het einde was, kunnen we vertrouwen dat dood en geweld ook voor ons niet het laatste woord zullen hebben. Zelfs al ben je door iedereen verlaten, zelfs al heb je het helemaal fout gedaan, bij God is altijd een nieuw begin mogelijk. Zo heeft Jezus dat laten zien. Toen hij doodging, stond hij na drie dagen weer op. Zijn leerlingen zagen hem - hoe, dat weten we niet -  en wisten toen dat Jezus altijd bij hen zou blijven, ook al ging hij naar de hemel. Zijn inspiratie zou hen en alle volgelingen daarna levenskracht geven.

 Heilige Geest

De Geest van God wordt ook wel de adem van God genoemd, of vergeleken met vuur of wind. Het symbool ervan is een duif. Zonder Gods Geest zou er geen leven zijn. Meestal zijn we ons daar niet van bewust, zo gewend zijn wij aan het leven. De Geest is ook de actieve liefde van God die Jezus aanvuurde en zijn leerlingen tot vrienden maakt. De Geest is de relatie-stichter, wordt er weleens gezegd. Het is net zoiets als wat twee mensen in een liefdesrelatie met elkaar verbindt. Je weet wat het is, maar het blijft ook een geheim, iets verbazends. De Geest van God is een werking, een beweging, die door alles van het leven heen speelt. De Geest van God is steeds bezig om mensen te inspireren de goede kant op te gaan, in de richting van het koninkrijk van God, de hemel op aarde. De Geest maakt het leven heilig. Mensen kunnen leren gevoeliger te worden voor die dynamiek. Dan worden het mensen die van binnenuit bewogen worden door de heilige Geest, net als Jezus. Heiligen worden het, mensen die anderen heel maken.

 Kerkfeesten

Het leven van Jezus wordt in de loop van één jaar herdacht. Het is een soort patroon dat over de gewone kalendertijd heen wordt gelegd. Van geboorte naar dood naar een nieuw begin, dat is het ritme van geestelijke groei. Zo vormt het leven van Jezus een geestelijke weg waarop zijn volgelingen steeds dieper ingetrokken worden in het geheim van zijn leven. Zo hopen zijn leerlingen dat de manier waarop Jezus leefde ook hun eigen leven zal veranderen.

 Het begint in december met Advent, 4 weken van inkeer en voorbereiding op Kerst. Op 25 december wordt de geboorte van Jezus herdacht. Vaak gebeurt dat in de nacht van 24-25 december. In de oosterse kerken ligt meer nadruk op 6 januari: Epifanie: God verschijnt op aarde en we zien het in Jezus.

Rond februari begint de veertigdagentijd of vastentijd. Dan houden veel christenen zich aan een vorm van vasten in voorbereiding op Pasen, de viering van de dood en de opstanding van Jezus.

Pasen wordt altijd gevierd op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente. Daarom wisselt de datum elk jaar. Het Paasfeest begint met Palmzondag (de dag dat Jezus Jeruzalem binnenging en de mensen hem met palmtakken begroetten, vlak voordat hij gevangen en gedood zou worden). Dan volgt de Stille Week, met als kern de laatste drie dagen van de Paasweek: Witte Donderdag (toen Jezus met zijn leerlingen brood en wijn deelde en gevangen genomen werd), Goede Vrijdag (toen hij stierf), en Paasnacht/morgen (toen Hij opstond uit de dood). Pasen is het eerste en het belangrijkste feest van het christendom.

Na 40 dagen volgt Hemelvaart. Het is een kroningsfeest: de opgestane Jezus bestijgt de troon in de hemel aan de rechterhand van God. De Paastijd wordt na vijftig dagen afgesloten met Pinksteren. Dat is het feest waarin gevierd wordt hoe Jezus vanuit de hemel zijn levenskracht, de Heilige Geest, uitstort over de wereld en de kerk wordt geboren. In de herfst zijn er drie Voleindingszondagen, waarin vooruit wordt gekeken naar de toekomst. Dan zal de Messiaanse tijd waar Jezus een begin mee maakte, ook door hem voltooid worden. De hele wereld zal verlost zijn van het kwaad en de hemel daalt op aarde neer.

 Geloven in de praktijk

Geloof in God is niet hetzelfde als het aanhangen van een stel opvattingen. In de bijbel gaan woorden die met geloof te maken hebben allemaal terug op een Hebreeuws woord dat met trouw of vertrouwen te maken heeft. Leven uit geloof is leven uit vertrouwen. Welk idee over God of over jezelf dan ook, of de zekerheid van je familie, je baan, je gezondheid, ze kunnen wegvallen en doen dat ook regelmatig. Ook een godsdienst is uiteindelijk niet bedoeld als houvast. Godsdienst met al zijn wijsheid en rituelen en levensregels is bedoeld om een mens te helpen om vanuit vertrouwen te leven – en te sterven als de tijd daarvoor is. Het belangrijkste inzicht is dit: mensen leren pas leven uit vertrouwen als ze zich niet meer zo vastklemmen aan hun eigen wereldje van veiligheid, overzicht, controle. Er zijn drie manieren om te groeien in het geloof dat vertrouwen is en ze horen bij elkaar.

De eerste manier is over jezelf nadenken en bijleren.

Zelfreflectie, goede boeken lezen, dichterbij je gevoel komen, je lichaam leren kennen: dat helpt allemaal om het beeld dat mensen hebben van zichzelf bij te stellen en werkelijker te maken. In de kerk wordt een andere manier van kijken aangeleerd door gebed, meditatie, lied, bijbelstudie en preek, rituelen, stil worden. Zo openen mensen zich voor de Geest van God die hen helpt hun bestemming te vinden.

 De tweede manier is: relaties.

Contact maken met een ander, je openen, jezelf inzetten voor iets dat niet alleen maar over jou gaat, werkelijk geïnteresseerd zijn in iets anders dan je eigen gevoel, genereus zijn, gastvrij, een ander belang dat dat van jezelf nastreven: zo zijn mensen bedoeld. In de kerk wordt dat geoefend door deel te nemen aan de gemeente, door zorg voor elkaar en de wereld, door de relatie met God te vieren, door het leven van Jezus in zich op te nemen. In de kerk leren mensen deel te zijn van een groter geheel zonder dat iedereen op elkaar hoeft te lijken: eenheid in verscheidenheid.

 De derde manier is: het leven zelf echt leven.

Ingaan op wat er zich aandient, luisteren naar wat je er uit leert, op de juiste wijze reageren, niets wegduwen of naar je toetrekken maar op een open hand ontvangen. Er zit een dynamiek in het bestaan die een vormende en wijze kracht heeft. De kerk zegt: de Geest van God is uitgestort over de hele wereld. Op al mijn wegen komt Gij mij tegen, zingt een lied. God is niet zo ver weg. Hij valt niet samen met het eigen diepste gevoel, maar schrijft wel zijn woord in de diepten van het doodgewone bestaan. Daar kunnen mensen naar leren luisteren.

 Belangrijke teksten: 

Het Onze Vader is een gebed dat Jezus aan zijn leerlingen heeft geleerd:

 Onze Vader die in de hemel zijt, Uw naam worde geheiligd, Uw koninkrijk kome, Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood en vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaars vergeven. En leidt ons niet in verzoeking maar verlos ons van de boze. Want van U is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid in eeuwigheid, amen.

De apostolische geloofsbelijdenis stamt uit de vierde eeuw, maar komt voort uit een doopbelijdenis die al in 150 na Chr. in gebruik was. Dit is de tekst:

Ik geloof in God de Vader, de almachtige, schepper des hemels en der aarde en in Jezus Christus, zijn eniggeboren Zoon, onze Here, die ontvangen is van de heilige Geest; geboren uit de maagd Maria, die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven; nedergedaald ter helle. Ten derde dage wederom opgestaan van de doden. Opgevaren ten hemel; zittende ter rechterhand Gods, des Almachtige Vaders, vanwaar hij komen zal om te oordelen de levenden en de doden. Ik geloof in de heilige Geest. Ik geloof ene heilige, algemene christelijke kerk, de gemeenschap der heiligen, vergeving der zonden, wederopstanding van het lichaam en een eeuwig leven. Amen