Boeddhisme, een inleiding

Geschiedenis

Het historische verhaal van de Boeddha begint bij de jonge prins Siddharta Gautama die zo’n 2.500 jaar geleden in Noord India leefde. Volgens de overlevering werd bij zijn geboorte voorspeld dat hij óf een groot wereldlijk óf een groot spiritueel leider zou worden. Zijn vader wilde het eerste en omringde hem met alle aangename dingen die hem op het wereldse zouden moeten richten. Echter, op een aantal tochten buiten het paleis zag prins Siddhartha eerst een zieke, vervolgens een bejaarde en tenslotte een dode. Zaken die tot dan moedwillig ver van hem gehouden werden. Diep geraakt door deze confrontaties ontwaakte in hem de vraag naar de oorzaken van het lijden en of deze oorzaken op te heffen zijn. Na verloop van tijd besloot prins Siddhartha het paleis te verlaten ten einde zich volledig in de beantwoording van deze vraag te kunnen verdiepen. Eerst volgde hij enige jaren een pad van meditatie en contemplatie en werd meester hierin, maar het uiteindelijke antwoord op zijn vragen vond hij niet. Daarop volgde hij enige jaren een pad van de strengste ascese, maar dit bracht hem evenmin bij het antwoord op zijn vragen. Na verloop van tijd gaf hij ook dit op en in een soort wanhoop of hij ooit de antwoorden op zijn kernvragen zou vinden, maakte hij een zetel van gras onder een boom die hem beschutting gaf aan de oever van een riviertje op een plek waar nu Bhod Gaya ligt. Hij nam zich voor daar het antwoord te vinden of te sterven. Door deze volkomen overgave, bereikte hij op een nacht

- eerst inzicht in al zijn vorige levens,

- vervolgens inzicht in de samenhangen in de werkelijkheid en

- tenslotte inzicht in de vraag hoe lijden opgeheven kan worden.

Hij werd hiermee de (historische) Boeddha, "de Ontwaakte" (ook wel: de ‘Verlichte’).  

Woordenlijstje

BOEDDHA= DE ONTWAAKTE

DHARMA= DE LEER

Pali-canon= hoofdgeschrift

SOETRA’S= leerredes van boeddha

KARMA = de effecten van ons handelen

NIRWANA=VERLICHTING

Sangha= boeddhistische gemeenschap

Boddhicitta = geest van verlichting, je ware natuur

SAMSARA=eeuwige kringloop van  wedergeboortes

DUKKHA = LIJDEN

REINCARNATIE=TERUGKEER NA DE DOOD

TANTRA= kosmisch weefsel van energieën

BODDHISATTVA=verlicht persoon die het nirwana uitstelt

            om anderen te helpen  

Feestdagen

In het boeddhisme zijn er verschillende belangrijke gedenkdagen. Deze dagen zijn ook nationale feestdagen in veel boeddhistische landen. De drie belangrijkste gedenkdagen gedenken de Boeddha, Dhamma en Sangha en zijn:

Magha Puja (volle maan in januari)—de dag waarop 1250 Arahants tegelijkertijd een spontaan (zonder het vooraf te regelen) bezoek brachten aan de Boeddha. Deze dag gedenkt de Sangha.

Vesakha Puja (volle maan in mei)—de dag waarop Gautama Boeddha geboren werd, verlichting bereikte en overleed (het Parinibbana bereikte). Deze dag gedenkt de Boeddha en wordt soms ook wel Boeddhadag genoemd.

Asalha Puja (volle maan in juli)—de dag waarop de Boeddha zijn eerste lering gaf in het hertenpark van Sarnath. Dit is ook de dag waarop de pansa (of vassa) begint; het drie maanden lange retraite voor bhikkhu's (monniken) gedurende het regenseizoen. Deze dag gedenkt de Dhamma.  

Hoofdrichtingen:

- Theravada  (Sri Lanka, Birma, Thailand, Laos, Cambodja en zuidelijk Vietnam.

- Ch'an of Zen (China en Japan , noordelijk Korea, noord Vietnam)

- Tibetaans boeddhisme (het Himalaya-gebied en Mongolië)

De drie voertuigen

hinayana ofwel klein of fundamenteel voertuig (klein omdat het object van de beoefening is het vrede sluiten met jezelf; fundamenteel omdat dit de eerste noodzakelijke stap is voor een verdere ontwikkeling), focus: meditatie

- mahayana of groot voertuig (groot omdat door de eerste hinayana-fase vanzelf een openheid naar jezelf en anderen ontstaat, waardoor de focus in de beoefening en het dagelijkse leven wordt je in te zetten voor het welzijn van alle anderen), en

- vajrayana of diamantenvoertuig (diamant, omdat de focus van de beoefening in het dagelijkse leven van alles de zuivere boeddha-aard te ervaren wordt)  

GESCHRIFTEN

Boeddha’s onderricht werd vastgelegd tijdens 'het eerste boeddhistische concilie', dat kort na het overlijden van de historische Boeddha door zijn meest nabije leerlingen werd gehouden. Hierin speelde de neef en persoonlijke verzorger gedurende de laatste jaren van het leven van de boeddha - Ananda - een centrale rol. Van Ananda wordt gezegd dat hij het perfecte geheugen bezat, waardoor hij exact kon navertellen wat de historische Boeddha had gezegd. Bijna alle teksten beginnen met de woorden: 'Aldus heb ik gehoord…'.
Dit onderricht werd gedurende enige honderden jaren mondeling overgedragen.

Pali-canon
In de 2e eeuw voor de westerse jaartelling werd dit onderricht in Sri Lanka op papier gezet. Dit is de zgn. Pali-canon, genoemd naar de taal waarin de Historische Boeddha waarschijnlijk onderwezen heeft.
De Pali-canon wordt traditioneel ingedeeld naar drie onderwerpen (de Tripitaka, of drie manden of korven, waarbij elke korf onderricht over een onderwerp bevat):
- het onderricht over de discipline (vinaya) van de monniken- en nonnen orde,
- het onderricht van de leerredes (soetra's), meestal gegeven naar aanleiding van situaties of concrete vragen aan de Boeddha,
- het onderricht over de werkelijkheid (abhidharma).

Vrij kort na de vastlegging van dit onderricht ontstonden tussen de volgelingen van de Historische Boeddha verschillen in opvatting over de uitleg ervan. Daardoor ontstonden spoedig 18 subscholen van het Theravada, waarvan een aantal ook nu nog bestaan.

Leer van het boeddhisme in het kort 

De Vier Edele Waarheden:
1. Er is lijden (Alle bestaan heeft een kwaliteit van lijden/frustratie, alles is vergankelijk)
2. De oorzaak daarvan is onwetendheid/verkeerd inzicht (begeerte, levensdrift veroorzaakt lijden)
3. Er is een Pad uit het lijden, (door je los te maken van de levensdrift bereik je nirwana)
4. Dit Pad is het Edele Achtvoudige Pad (door inzicht, houdingen, deugden en oefeningen)  

Het achtvoudige pad

Het juiste inzicht

De juiste intentie

De juiste spraak

Het juiste handelen

De juiste wijze van levensonderhoud

De juiste inzet

De juiste aandacht

De juiste concentratie  

De drie juwelen

Je wordt boeddhist door toevlucht te nemen  bij een erkende leraar en gemeenschap.” Ik neem mijn toevlucht tot de Boeddha (de Verlichte), dharma (de leer), sangha  (de gemeenschap)”    

Hulpmiddelen tot meditatie: moedra’s (gebaren), mantra’s (rituele formules) en mandela’s (uitdrukking van diep inzicht)

Boeddhisten zien het universum symbolisch met in het midden een 'axis mundi' in de vorm van de berg Meru. Hieromheen bevinden zich oceanen met 12 continenten, waaronder onze eigen wereld, op een min of meer platte schijf. Boven onze mensen-wereld bevinden zich de verschillende bestaanswerelden van half-goden en goden, en onder ons bevinden zich de bestaanswerelden van de hongerige wezens en de ongelukkigen van de helse werelden, waar voelende wezens worden wedergeboren afhankelijk van hun karma.    

Ieder kleinste detail van een mandala heeft een symbolische betekenis, en vaak meer dan één. De boeddhavormen kunnen meerdere gezichten of armen hebben, en veelal houden ze rituele instrumenten vast (zoals de vadjra en bel) die allemaal ook weer hun eigen betekenis hebben. Deze details kunnen bijvoorbeeld de verstorende emoties verbeelden die door de boeddha's zijn overwonnen, de verschillende gezuiverde zintuigen, of de verschillende stadia van het spirituele pad die een boeddha heeft doorlopen. Het 'schilderen' met zand vereist een grote mate van concentratie, zodat eigenlijk het hele ontstaansproces een dagenlange meditatie vormt. Het is vooral ook de positieve energie van deze meditatie die bijzonder krachtig op de omgeving kan werken. Meestal wordt kort na het gereedkomen van een zandmandala deze ook weer vernietigt, en het zand wordt veelal in een rivier gegooid, om op deze wijze het water te zegenen. Dit proces symboliseert daarmee ook vergankelijkheid.

Bodhisattva-gelofte

- Zoals aarde en de andere elementen 
tesamen met ruimte,
In vele opzichten eeuwig steun bieden
aan de ontelbare voelende wezens,
Moge zo ook ik in elk opzicht
een steun worden voor voelende wezens
Tot aan de grenzen van de ruimte
totdat allen nirvana hebben bereikt.

- Zoals de sugata's van weleer het bodhichitta
tot leven wekten
En zich stap voor stap ontwikkelde in
het trainen van een bodhisattva
Zo zal ik, om wezens van dienst te zijn,
het bodhichitta tot leven wekken
en mijzelf stap voor stap trainen in 
deze discipline.    

De Vier Onmetelijkheden 

De tegengiften tegen het gif van onwetendheid: grenzenloze liefde, als tegengif tegen agressie; grenzenloze compassie, als tegengif tegen passie / begeerte, grenzenloze delende vreugde, als tegengif tegen jaloezie; en grenzenloze gelijkmoedigheid, als tegengif tegen onwetendheid / onverschilligheid).   

Moge alle wezens geluk verkrijgen en de oorzaken van geluk kunnen scheppen. 

Moge zij allen vrij zijn van het lijden en van het scheppen van de oorzaken van lijden. 

Moge zij dat nobele geluk vinden dat nooit door lijden kan worden besmeurd. 

Moge zij allen universeel en onpartijdig meedogen kunnen opbrengen, voorbij wereldse vooroordelen ten opzichte van vriend of vijand - voor alle levende wezens.

Boeddhisme  heeft ook een eigen inzicht ontwikkeld in wat er na de dood gebeurt. Hoe gaat het in zijn werk, de reïncarnatie van een mens? Het Tibetaanse boek van de doden is bedoeld om je daar op voor te bereiden. Hieronder staat een youtube filmpje waarin Leonard Cohen vertelt wat deze inzichten zijn. (evt. Engelse ondertiteling)

(bron o.w. http://www.boeddhistischeomroep.nl, Han de Wit: de lotus en de roos,  Buddhist spirituality – ed. T. Yoshinori; Spiritualiteit: ed. K. Waaijman)