DE SPIRITUALITEIT VAN DAG HAMMERSKJOLD
De grond wordt harder, de lucht prikkelender, kouder.
De kilte van het Zweedse hoogland slaat je tegemoet. Niet alleen zuivere koele lucht van de bergtochten die Hammerskjöld maakte. Maar ook de kou van veel voorkomende woorden als eenzaamheid, plicht, offer. En toch brandt er in de woorden van zijn dagboek een vuur dat tot op de dag van vandaag mensen verwarmt. Als de koele, rechte vlam van de liefde, in de duisternis van de vroege dageraad.
Toen deze secretaris-generaal van de Verenigde Naties in 1961 de dood vond in een raadselachtig vliegtuigongeluk, wist niemand dat hij zijn leven als een roeping van God beschouwde. Hij liet een manuscript na: Merkstenen, dat zijn spirituele zoektocht beschrijft.
Merkstenen - Hammersjöld
Merkstenen zijn wegwijzers voor bergklimmers. De notities in zijn dagboek zag hij als oriëntatiepunten die zijn reis met God markeren. Stapje voor stapje kun je hem volgen, de ene keer wat duidelijker dan de andere keer.
Een mystieke weg vraagt veel stilte en oningevulde tijd, zo zou je kunnen menen. Hoe kun je jezelf nog horen denken in het jachtige leven van nu? Dag Hammerskjöld’s ontwikkeling laat zien dat je niet het klooster in hoeft om een spiritueel mens te worden. Hij was een druk bezet mens. Eerst als student literatuurgeschiedenis, filosofie, Frans en economie. Daarna maakte hij snel carrière als econoom, als president van de nationale bank, staatsecretaris, minister en tenslotte secretaris-generaal van de VN. Maar, zo schrijft hij: Door de plichten van het uiterlijke leven verhinderd om me neer te buigen over de diepte - maar in die plichten langzaam getraind, om met vormende kracht in de chaos neer te dalen, waaruit een witte woudbloem de belofte aandraagt van nieuwe saamhorigheid. Het leven zelf vormt een spirituele weg.
Twee keer wordt hij door God op een bijzondere manier geraakt, tijdens een eenzame bergtocht. Dat geeft hem een vermoeden van een nieuw soort samenzijn. Mensen kunnen een eenheid vormen zonder dat ze daarvoor hun eigen unieke zelf hoeven op te geven. Het verschil tussen mensen kan juist een bijdrage zijn aan een nieuwe, ongehoorde saamhorigheid. Dat is de belofte die Hammerskjöld hoort in de witte woudbloem. De rest van zijn leven zal hij dat proberen vorm te geven, persoonlijk en politiek.
Het is de tijd van de Koude Oorlog, de wereld was verdeeld. In Afrika ontstonden nieuwe landen die de koloniale machten afgeschud hadden. Overal waren conflicten. Hammerskjöld, als secretaris-generaal van de VN, ontwikkelde nieuwe succesvolle politieke methoden: stille diplomatie en de vorming van de VN vredesmacht. President Kennedy noemde hem de grootste staatsman van de 20e eeuw.
Eenzaamheid is zijn grote leermeester. Op één van zijn verjaardagen schrijft hij in zijn dagboek: Gaf u mij deze onoplosbare eenzaamheid - opdat het mij gemakkelijker zou vallen U alles te geven? Alles aan God geven, zo leert hij, is gezuiverd worden. Alleen zo kun je op een heldere manier jezelf zijn. Als een lens in de lichtstroom.
Of als een spiegel waarin iets van God zichtbaar wordt voor anderen. Wat je moet durven - jezelf te zijn. Wat je zou kunnen verwerven - dat de grootheid van het leven zich in je zou weerspiegelen naar de mate van je zuiverheid.
Zuiver zijn in de manier waarop je naar jezelf kijkt en naar anderen. Helder in je motieven en je daden. Wie zijn tuin schoon wil houden reserveert geen grond voor onkruid. Er klinkt een soort diamanten klaarheid in zijn verlangen, koel en hard soms, vooral naar zichzelf. Telkens komt hij zichzelf tegen. Werk als verdovingsmiddel tegen de eenzaamheid, boeken als surrogaat voor mensen! Hij offert een privéleven op om de wereld te dienen. Maar is zijn toewijding niet stiekem voor eigen eer en glorie? Waarom doet hij het allemaal? Ondanks alles kan het in je branden van bitterheid als je ziet dat anderen genieten van iets dat jij niet gekregen hebt.
Vaak vindt hij steun bij de psalmen. Hij leest zijn leven met behulp van de wijsheid uit de christelijke traditie. Thomas van Kempen, Meester Eckhart, Johannes van het Kruis helpen hem om zijn ervaringen te herkennen en richting te geven.
De carrièremens Hammerskjöld leert nederigheid. Nederigheid tegenover de bloem aan de boomgrens opent de weg die bergopwaarts voert. Langzaam begint hij iets te proeven van de rijkdom voor wie alles in God verliest. Rustend in het centrum van ons wezen, ontmoeten we een wereld waarin alles op dezelfde wijze in zichzelf rust. Daarbij wordt de boom een mysterie, de wolk een openbaring, de mens een kosmos - welks rijkdom we maar af en toe zien, in een flits.
Jezelf worden door jezelf weg te geven, zonder bijmotieven. Ja zeggen tegen je eigen lot, tegen wat het leven van je vraagt. De kou van de eenzaamheid verduren om een nieuwe saamhorigheid te vinden. De spirituele weg van Dag Hammerskjöld heeft ons veel te leren.
Eenzaam in zijn stille groei
vond hij gemeenschap
met alles wat groeit.
(Verschenen in Open Deur, januari 2015)